Ciąg dalszy z poprzedniego numeru
Rodzaje herbów
Wyróżnia się pięć rodzajów herbów:
- herby rycerskie, najwcześniej wykrystalizowane, wokół których rozwinęło się prawo heraldyczne,
- herby mieszczańskie (herbiki) patrycjatu miejskiego, związane także z gmerkami typowymi znakami własnościowo-rozpoznawczymi,
- herby korporacji(instytucji posiadających osobowość prawną np. uniwersytetów, cechów rzemieślniczych czy nawet instytucji kościelnych takich jak: kapituły, opactwa, zakony rycerskie, czasem biskupstwa)
- herby miejskie, najczęściej ukształtowane na wzór herbu pana zwierzchniego, wzbogacone o elementy przedstawiające obronną architekturę miejską, czasem było to wyobrażenie świętego patrona, często patrona kościoła parafialnego.
Pomijając wątek zakazu używania herbów przez miasta (1811Ks. Warsz, 1822 – Król. Pol.) prawodawstwo po 1918 roku jeszcze bardziej skomplikowało problem np. zabraniającużywania herbu państwa jako herbu miejskiego (1919) nakazując używanie herbu dwupolowego z godłem państwa i miasta (1927), w końcu umożliwiono używanie herbu historycznego za zezwoleniem (1930), wreszcie bez zezwolenia (1938).
Dzisiaj obserwuje się często tendencje do przywracania herbów historycznych. W związku z obecnymi przepisami prawnymi herbów zaczęły używać gminy, które czasem konsultują poprawność wzorów z Polskim Towarzystwem Heraldycznym, a czasem same „przybierają” sobie herby zupełnie nie orientując się w zasadach, jakimi rządzi się heraldyka. - herb państwowy kształtowany ze znaku terytorialnego albo z herbu osobistego władcy (względnie dynastii). Często przybierał on formę herbu złożonego. Polski herb państwowy wykształcony na połowie XIII i XIV wieku wywodzi się najprawdopodobniej ze znaku osobistego pierwszych władców Polski, dynastii Piastów. Do dziś zresztą trwają dyskusje wśród historyków na temat jego powstania. Ukoronowany orzeł ma swą genezę w zjednoczeniu państwa po rozbiciu dzielnicowym. Szczególnie trzeba zwrócić uwagę na to, iż ukoronowane zwierzę lub ptak w herbiezazwyczaj oznaczało zależność lenną (korona oznaczała uszczerbek) jedynie w heraldyce polskiej ukoronowany orzeł miał pierwszeństwo nad innymi orłami i oznaczał pełnię władzy suwerennej.
Począwszy od Unii z Litwą, herb państwowy Rzeczypospolitej Obojga Narodów przybiera postać złożoną (w 1 i 3 polu – Orzeł, w 2 i 4 polu – Pogoń litewska). Od czasów elekcji herb osobisty króla pojawia się w herbie Korony – na piersiach Orły- w herbie Rzeczypospolitej Obojga Narodów – w małej tarczy leżącej w centrum herbu złożonego.
Na koniec trzeba wspomnieć o weksykologii i falerystyce, dyscyplinach wyodrębnionych z heraldyki i mających w niej swą genezę.
Weksykologia (nazwa od łac. wexilium – sztandar, chorągiew) zajmuje się, co wynika z jej nazwy chorągwiami, flagami czy sztandarami, ich genezą, a także np. wpływem chorągwi na kształtowanie się poczucia więzi narodowej. Mówimy także o fladze czy chorągwi państwowej, ale mogącej mieć także charakter narodowy, nie zawsze zgodny z podziałem państwowym.
Spotykamy się także z banderą – flagą państwową występującą w marynarce, a także ze sztandarem Wojska Polskiego oraz sztandarami organizacji czy instytucji (np. szkół).
Falerystyka (nazwa z łac. phalarae – ozdoba piersi lub czoła), to nauka o odznaczeniach czyli nagrodach za wybitne czyny lub zasługi. W skład nich wchodzą: ordery, odznaczenia państwowe, odznaki i oznaki. W przypadku ich występowania wraz z herbem zwisają one u dołu tarczy na wstęgach, pasach i łańcuchach (jedyny wyjątek to Krzyż Maltański, czyli Order Zakonu Szpitalników Św Jana Jerozolimskiego, który można pod tarczę podkładać, podobnie jak wymienione już oznaki urzędów ziemskich).
Heraldyka wciąż jeszcze odgrywa dość istotną rolę na co byćmoże nie zwracano tak szczegółowej uwagi. Cieszyć się można, że reaktywowano trzy lata temu Polskie Towarzystwo Heraldyczne (działające w latach 1908-1939), które jak się wydaje, jest jak najbardziej predysponowane do pielęgnowania polskiej tradycj herbowej.
Czas pokaże jak wiele nurtujących nas problemów historycznych odnajdzie swą genezę w heraldyce – w tej pięknej nauce pomocniczej historii.
Michał z Łodzi