Arystokratyczne tytuły szlachty polskiej

Część II

Kniaż, Książę, Wielki książę

Kniaź to dziedziczny honorowy tytuł szlachecki w Wielkim Księstwie Litewskim i Wielkim Księstwie Moskiewskim. Na sejmie Lubelskim 1569 r. kniaziowie ostatecznie zrównani zostali z resztą szlachty.

W I Rzeczypospolitej od lat trzydziestych XVII wieku jedynym tytułem uznawanym i używanym oficjalnie tytułem dziedzicznym był właśnie tytuł kniazia.

Tytułu kniaź używali: Czartoryscy, Mscisławscy, Ostrogscy, Słuccy, Zasławscy, Zbarażscy Czernihowscy, Potoccy, Smoleńscy, Prońscy, Sołomereccy, Wiaziemscy, .Czetwertyńscy, Folscy, Holszańrfcy, Horodeccy, Kobryńscy, Koreccy, Kroszyńscy, Łukorascy, Kscisławscy, Nieświccy, Pińscy, Połubenscy, Rużynscy, Sanguszko, Słuccy Puzynowie, Massalscy, Ogińscy i Wiśniowieccy, Poryccy i Woronieccy.

Na początku XVII wieku większa część kniaziów zaniechała używania tytułu, poprzestając na nazwisku. Uważała, że tytuł kniazia jest tytułem niższym od tytułu księcia. Za Stanisława Augusta przyznano kilku rodzinom tytuł książęcy.

Książę to tytuł monarchów państw nie będących królestwami. Zarazem był to tytuł feudalny władców wielkich obszarów, terytoriów w ramach monarchii, podległych królowi lub cesarzowi. Jest to tytuł członków rodziny monarchy i tytuł arystokratyczny. Książę może władać lub być właścicielem księstwa.

W Polsce tytuł księcia przysługiwał początkowo tylko członkom dynastii panującej. Książęta piastowscy władający dzielnicami mieli według nomenklatury europejskiej tytuł księcia – princepsa, jako członkowie rodu panującego, i tytuł księcia – diuka, jako władcy księstw dzielnicowych. W stosunku do najbliższych spadkobierców króla stosowano zwykle tytuł królewicz, królewna. Po unii lubelskiej zezwolono na używanie tytułów książęcych potomkom dynastii książęcych Litwy i Rusi. Później zezwolono na używanie tytułów książęcych kilku rodom magnackim, które otrzymały zagraniczne nadania godności, np. od cesarza, papieża, królów Francji, Czech, Węgier. Pod koniec istnienia I Rzeczypospolitej Sejm zaczął również nadawać polskie tytuły książęce.

Wobec braku feudalnych tradycji i odpowiedniej nomenklatury tym samym tytułem książę określano zarówno książąt z rodu: Giedyminowiczów, m.in. Czartoryscy, Sanguszkowie, Wiśniowieccy, Trubeccy, Koreccy, Rurykowiczów, jak: Ostrowscy, Czetwertyńscy, potomków kniaziów tatarskich, jak: Glińscy, Baranowscy, diuków, jak: Lubomirscy, Ossolińscy, książąt krwi, jak: Sobiescy, Poniatowscy, książąt tytularnych jak: Radziwiłłowie, Sapiehowie.

Tytuł książęcy przysługiwał niektórym polskim hierarchom kościelnym: biskupowi krakowskiemu – tytuł księcia siewierskiego, biskupowi warmińskiemu – tytuł księcia sambijskiego, biskupowi wrocławskiemu – tytuł księcia Nysy. Tytułem książąt Kościoła określa się też zwyczajowo najwyższych hierarchów kościelnych, zwłaszcza kardynałów.

W Polsce tytuł księcia zniosła konstytucja marcowa z 1921 r. Konstytucja kwietniowa z 1935 r. zezwoliła na dowolne posługiwanie się swoimi tytułami, jeżeli nie narusza to porządku prawnego. Natomiast Konstytucja RP z 1997 r. nie wypowiada się na ten temat.

Stefan Żółtowski

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *