Ślady lekarza, hrabiego Jana Antoniego Żółtowskiego w Kutnie

2018 rok, był szczególnym dla nas Polaków. W różnych regionach naszego kraju odbywały się wydarzenia upamiętniające bohaterów i postaci, szczególnie zasłużone dla przyczynienia się w odzyskaniu niepodległości i pracy u podstaw na rzecz Polski i regionu, w którym mieszkali i pracowali. Postacią taką dla Kutna był Honorowy Obywatel Miasta dr Antoni Troczewski (1861-1928), lekarz, działacz społeczny i polityczny. W związku z wydarzeniami, które przypominały ogromne zasługi jego wielokierunkowej pracy dla miasta, przybliżono także osoby, które z doktorem współpracowały i działały na rzecz rozwoju Kutna.
Jednym z nich był lekarz hrabia Jan Antoni Żółtowski. Używał tytułu hrabiowskiego. W 1917 r. doktor Jan Antoni Żółtowski był drugim obok doktora Antoniego Troczewskiego lekarzem kutnowskiego szpitala. Zajmował się chorobami wewnętrznymi, a także nadzorował oddział zakaźny. W 1917 r. podczas szalejącej w Kutnie i okolicach epidemii tyfusu plamistego, doktor Żółtowski przyczynił się do jej opanowania i zwalczenia. Prasa lokalna obszernie pisała o tym wydarzeniu.
Poza pracą zawodową pełnił wiele społecznych funkcji. Od 1911 r. był prezesem Towarzystwa Teatralno- Muzycznego. Towarzystwo bardzo prężnie działało aktywizując społeczność lokalną. Działał amatorski teatr. Dużym powodzeniem cieszyła się sztuka Aleksandra Fredry pt.”Damy i huzary”, Władysława Anczyca – „Łobzowanie”, „Flisacy”, „Błażej opętany” , a także sztuki innych autorów tamtego czasu. Zapraszano również zespoły teatralne i wybitnych śpiewaków operowych z Warszawy i Włocławka. Organizowano wycieczki, bale karnawałowe, koncerty muzyczne, wystawy malarskie. Dostarczały one mieszkańcom rozrywki, a także wpływały na kulturalny i patriotyczny odbiór dzieł sztuki.
Dr Żółtowski był członkiem założycielem Towarzystwa Popierania Handlu, Przemysłu i Rzemiosła „Rozwój” w Kutnie, które poprzez udzielanie taniego kredytu pomagały w stopniowym przechodzeniu firm w polskie ręce kupcom czy rzemieślnikom. Wspierał obóz niepodległościowy, a w szczególności Związek Strzelecki który powstał w Kutnie w 1912 r. Związek ten był paramilitarną organizacją społeczno-wychowawczą, powstał w 1910 roku we Lwowie z inicjatywy nielegalnego Związku Walki Czynnej, aby umożliwić działania pozwalające na budowę szerszej organizacji militarnej. Członek tego ruchu Z. Malanowski pisał: „Korzystając z patriotycznego ducha naszego oddanego nam sercem dra Żółtowskiego odbyliśmy w jego lokalu przy ul. Toruńskiej wojskową komisję lekarską, na której nieustraszony lekarz wystawił nam orzeczenia kwalifikacji żołnierskiej”. W Kutnie mieszkał w Antoniewie, dzisiaj, ulica Łąkoszyńska. 5 stycznia 1905 roku doktor Żółtowski wpisany był do rejestru ludności Kutna z dopiskiem: „Zapisany na zasadzie nominacji Warszawskiego Gubernatora z dnia 5.I.1905 r. nr 1189 jako naznaczonego na posadę lekarza miejskiego”.
Doktor był ziemianinem, w 1916 r. nabył wraz z żoną Zofią majątek ziemski Emilianów, w powiecie kutnowskim. Mieszkał z rodziną we dworze do 1925 r. Budynek był murowany, parterowy z mieszkalnym poddaszem, z gankiem i balkonem oraz facjatą. Dwutraktowy dach kryty dachówką. Okolony pięknym parkiem dworskim. Po wojnie, po odebraniu ostatnim właścicielom, uległ całkowitemu zniszczeniu. Dziś dworu już nie ma.
Miejscowa prasa z żalem odnotowała opuszczenie Kutna przez doktora Żółtowskiego. Wyprowadził się z rodziną do Poznania, gdzie praktykował jako lekarz. Zamieszkali przy ulicy Libelta 12.
W Poznaniu rozpoczął działalność społecznikowską. Został prezesem Poznańskiego Koła Miejskiego Związku Obrony Kresów Zachodnich. Była to Polska organizacja patriotyczna założona przez działaczy Komitetu Obrony Górnego Śląska, przekształcona w Polski Związek Zachodni. Zadaniem tej organizacji było współdziałanie z władzami w zakresie zagadnień polsko- niemieckich, broniono praw narodowych, walczono z przejawami separatyzmu na terenie Górnego Śląska i Pomorza. W 1934 r. zostaje założycielem i prezesem Komitetu Pomocy Kulturalnej dla Polaków w Czechosłowacji, dotyczącej zapewnieniu podtrzymywania kultury narodowej mniejszości polskiej na tzw. Zaolziu.
Przed wybuchem II wojny światowej wyjechał do syna Janusza do Stanów Zjednoczonych. Tam spędził czas okupacji.
Hrabia Jan Antoni Żółtowski był stryjem Stefana z Podkowy Leśnej, rodzonym bratem jego ojca Stefana Juliana. (Wspominano o nim w nr 6-8 Kwartalnika ZRŻ z października 1994 r.). Wywodzili się z odnogi Trębińsko- Radzanowskiej.
Jan Antoni urodził się 5 grudnia 1875 r. w Sokolnikach w gminie Drobin na Mazowszu Płockim w rodzinie szlacheckiej. Jego rodzicami byli Edmund Ignacy herbu Ogończyk i druga jego żona Helena z Mystkowskich herbu Jastrzębiec.
Dyplom lekarza uzyskał w 1900 r. Rozpoczął praktykę lekarską w Warszawie.
Ożenił się z Zofią Łukawską, córką Ludwika i Bronisławy z Kossobudzkich 8 lipca 1902 r. Małżonkom 10 czerwca 1903 r. przychodzi na świat pierwszy syn Janusz Antoni. Córki doktora rodzą się w Kutnie, w 1907 r. Zofia Maria, a Danuta Stefania w 1913 r.
Syn Janusz, ukończył Państwowe Gimnazjum Męskie im. Gen. Jana Henryka Dąbrowskiego w Kutnie w 1921 r., następnie Wydział Prawa Uniwersytetu w Poznaniu oraz Prawo Międzynarodowe w Hadze. Był dyplomatą. Początkowo pełnił misję we Francji. W latach 1933-1945 pracował jako radca finansowy Ambasady Polskiej w Stanach Zjednoczonych. Aktywnie uczestniczył w procesie wytoczonym władzom francuskim w sprawie transportu polskiego złota zdeponowanego w Banku Francuskim. Po II wojnie światowej krótko był charge d’affaires ambasady PRL w Waszyngtonie, podpisał w imieniu Polski deklarację ONZ w San Francisco. Nie godząc się z kierunkami polityki rządu PRL, w 1950 r. poprosił o azyl polityczny. Zmarł na atak serca w 1969 roku. Pochowany jest w Nowym Jorku.
Córka Zofia Maria wyszła za mąż w 1930 r. w Warszawie za rotmistrza 15. Pułku Ułanów Wielkopolskich Leona Prus-Prusznowskiego. Był on majorem w Sztabie Generalnym. Małżonkowie mieszkali na Litwie. Tam zastała Zofię Marię II wojna światowa. Gdy we wrześniu 1939 r. weszli bolszewicy do Polski, udało jej się w ostatniej chwili uciec do Szwecji, skąd pojechała do swojego brata Janusza do Stanów Zjednoczonych. Majora Leona Prus- Pruszanowskiego bolszewicy zamordowali w Katyniu w 1940 r.
Danutę Stefanię wojna zastała w Szwajcarii, skąd wyjechała do USA.
Żona doktora Zofia Maria przeżyła niemiecką okupację. Doczekała się powrotu męża, który po wyzwoleniu powrócił z USA. Zmarł 12 października 1949 r., został pochowany na jednym z poznańskich cmentarzy. Zofia zmarła w 1963 r. i pochowana została razem z mężem.
Siostry Janusza, mieszkające w USA, jako spadkobierczynie domów w Poznaniu, przekazały je na dobro Zakładu dla Ociemniałych w Laskach.
Hrabia Jan Antoni Żółtowski, znakomity lekarz, działacz społeczny, ziemianin, miał pięknie zapisaną kartę historii swojego życia.

Spacerując z Kaziem ulicami naszego miasta, czujemy, iż stąpamy śladami doktora sprzed 100. lat i jesteśmy dumni, z naszego przodka, za jego zasługi dla Kutna w opanowaniu tak strasznej epidemii tyfusu plamistego i społecznej działalności w stowarzyszeniach, które przyczyniły się do rozwoju, ożywienia życia umysłowego, kulturalnego, patriotycznego i gospodarczego w Kutnie.

ELŻBIETA z KUTNA