Organizację jubileuszowego XXX-ego Zjazdu Związku Rodu Żółtowskich zaplanowaliśmy w Skorzęcinie, miejscowości położonej w województwie wielkopolskim, rzut kamieniem od Niechanowa – wsi, przez którą przebiega Szlak Pałaców i Dworów Powiatu Gnieźnieńskiego. Na Szlaku również znajduje się pałac w stylu klasycystycznym będący dawną siedzibą rodziny Żółtowskich z 1785 roku.
Udajemy się całą grupą na zwiedzanie pałacu. Niestety, po kolejnych źle przeprowadzonych remontach budowla nie posiada dawnych architektonicznych detali. Wnętrza pałacu również zostały całkowicie przebudowane i pozbawione wystroju. Przed pałacem znajduje się rozległy dziedziniec z dwiema XIX-wiecznymi oficynami, usytuowanymi po bokach. Całość położona na terenie parku krajobrazowego z XVIII w. o powierzchni 7,7 ha. Obecnie budynek został oddany w dzierżawę wieczystą Ośrodkowi Szkolenia i Wychowania Ochotniczych Hufców Pracy, co nie wróży dobrze dalszej konserwacji i restauracji zabytku zgodnie ze sztuką.
Do pałacu prowadzi nas pani Bożena Szymanowska, emerytowana nauczycielka i regionalistka, pomysłodawczyni utworzenia Sali Historii Gminy Niechanowo w zabytkowym dwustuletnim budynku fundacji Mielżyńskich, siedzibie Biblioteki Publicznej. I tam następnie kierujemy swoje kroki. Pani Bożena wraz z Janem Kozaneckim, znanym regionalistą, od kilkudziesięciu lat zajmowali się zbieraniem ciekawostek i dokumentów o dawnym życiu gminy, oboje marzyli o tym aby cenne dokumenty i historię regionu mogły poznać kolejne pokolenia. Stąd powstał cykl działań pt. „Ocalić od zapomnienia”, którego efektem finalnym stała się Sala Historii.
W Sali Historii Gminy Niechanowo znajdują się m.in.: ordery, dawne dokumenty polskie i niemieckie, mundury, dawne przedmioty codziennego użytku, mapy, stroje, obrazy, oraz mnóstwo pamiątek po Żółtowskich, którzy przez trzy pokolenia byli właścicielami wsi i pałacu.
Żółtowscy stają się właścicielami Niechanowa w 1846 roku, po tym jak Potuliccy sprzedali majątek Franciszkowi Józefowi Wincentemu Żółtowskiemu h. Ogończyk (1818-1894), synowi Jana Gaudentego i Józefy Zbijewskiej h. Rola, ożenionemu z Zofią hr. Zamoyską z Zamościa h. Jelita (1825-1853). Żółtowskim urodziło się w Niechanowie pięcioro dzieci: Elżbieta (1843-1863), Róża (1849-1923) zamężna za Jana Czorbe h. Pogonia; Stanisław (1849-1908) ożeniony z Marią Jadwigą ks. Sapieha-Kodeńską z Krasiczyna h. Lis; Marceli Adam Zdzisław (1850-1925) ożeniony z Ludwiką Czarnecką h. Prus oraz Zofia (1856-1867). Po Franciszku dobra odziedziczył Stanisław Żółtowski, który z księżną Sapiehową miał siedmioro dzieci: Leona (1877-1956) ożenionego z Anną Mężyńską h. Kościesza; Adama (1881-1958) ożenionego z Janiną Marią baronową Puttkamer h. Bradacice; Zofię (1887-1975) zamężną za Stefana Tytusa Dąbrowskiego h. Radwin; Pawła (1889-1985) ożenionego z Anną Julią hr. Potocką h. Pilawa; Marię (1891-1894); Jadwigę (1893-1895) oraz Tomasza (1897-1935). Z tychże dzieci dobra odziedziczył Leon Żółtowski, który wraz z bratem Adamem byli posłami na sejm II RP. Leon i Anna mieli troje dzieci: Marię (1906-1999) zamężną za Konstantego ks. Radziwiłła na Nieświeżu h. Trąby; Władysława Leona (1910-1940) oraz Jadwigę Jolantę. W 1926 r. pod zarządem Leona Żółtowskiego, Niechanowo miało 933 ha, a w skład majętności dodatkowo wchodziły: Marysin z 300 ha i Mikołajowice z 250 ha. Majątek posiadał własną suszarnię płatków ziemniaczanych. Ponadto specjalizował się w hodowli bydła czarno-białego rasy nizinnej i reprodukcji uznanych nasion zbóż i ziemniaków. Niechanowo znajdowało się w rękach Żółtowskich do 1939 r. Przed samą wojną jako współdziedzic wymieniany był syn Leona Władysław, który zginął w Katyniu w 1940 r.
Żółtowscy byli współtwórcami i propagatorami rolnictwa i kółek rolniczych na terenach Wielkopolski. Leon Żółtowski był twórcą praktyk niechanowskich, fundatorem stypendiów dla młodzieży, której dawał możliwość kształcenia i zatrudnienia.
Tuż przed pałacem znajduje się Skwer Bohaterów Gminy Niechanowo, na którym odsłonięto pamiątkową tablicę ku czci mieszkańców gminy walczących o niepodległość Polski w latach 1830 – 1921, których ocaliła od zapomnienia pani Bożena Szymanowska w swojej książce „Bohaterowie niechanowskiej gminy walczący o niepodległość Polski w latach 1830-1921”. Wśród bohaterów zostają wymienieni Adam Żółtowski, Leon Żółtowski i Tomasz Żółtowski.
Na cmentarzu w Niechanowie odnajdujemy nagrobki i pomniki ku czci Żółtowskich, między innymi Stanisława, Tomasza, Leona czy Władysława. Groby powstańców wielkopolskich zostały oznaczone specjalnymi tabliczkami upamiętniającymi zwycięski zryw niepodległościowy 1918/19.
Wszyscy jesteśmy wzruszeni i wdzięczni, że lokalna społeczność jest tak zaangażowana w kultywowanie tradycji i pielęgnowanie pamięci o naszych przodkach. Specjalne podziękowania składamy na ręce pani Bożeny Szymanowskiej, która z pasją opowiadała nam o Żółtowskich z Niechanowa, i dzięki której historia i pamięć o nich została ocalona od zapomnienia.
AGNIESZKA Z WROCŁAWIA