Herb szlachecki, rycerski, jego blazonowanie oraz herbowni

Herb można określić jako starodawny znak rozpoznawczo-bojowy, który wywodzi się z symboliki bohaterskiej. Herby rycerskie były znakami własnościowymi rycerzy, ukształtowały się w średniowieczu. Od XII w. wygląd i zasady budowy herbu ustalane były według ścisłych reguł heraldycznych i związane były z bojową taktyczną grupą rycerzy. Elementy herbu nawiązują do uzbrojenia rycerzy.

Na polu walki, trudno było rozpoznać osoby i określić, kto jest przyjacielem, a kto wrogiem. Każdy rycerz musiał więc posiadać znak, który umożliwiał innym walczącym rozpoznawanie danego rycerza i do jakiej chorągwi należy. Szczególnie rozpoznawalność była możliwa po proporcu, po jego symbolice i ubarwieniu. To właśnie ów znak przechodził na różne części uzbrojenia rycerskiego. Znajdował się na hełmie i tarczy. Był to tzw. klejnot. Herb był wyróżnikiem jego posiadacza, a więc osoby stanu rycerskiego, później stanu szlacheckiego, następnie rodziny, w końcu rodu.

Pierwsze herby, nazwijmy je znakami bojowo-rozpoznawczymi odgrywały też znaczenie symbolu dowódcy i jego dóbr. Rycerstwo związane lennie z suwerenem musiało posługiwać się znakiem swego pana. Zwiększyła się ilość znaków rozpoznawczych, własnościowych, herbów.

W XIII w. herb stał się znakiem przynależności do danej ziemi i pana, a nie indywidualnym atrybutem. Herby zaczęły mieć pewne elementy, których celem było odróżnienie szlachty od ich suwerenów. W XIII i XIV wieku Król zaczął nadawać herby osobom, które nie miały żadnego zwierzchnictwa lennego nad poddanymi, rycerzami, szlachcicami.

Zasady tworzenia herbów utworzono między XIII a XV wieku. Można powiedzieć, że w tym okresie herb stał się oznaką przynależności do stanu szlacheckiego. Znaku tego zaczęto używać nie tylko na częściach uzbrojenia, ale na domach, dworach, powozach, ubraniach, pieczęciach, pismach, pierścieniach.

Herby rycerskie były zazwyczaj herbami własnościowymi, które posiadali rycerze. W dalszych czasach wykształciły się herby szlacheckie. Posiadały je rody szlacheckie pochodzące od wspólnego przodka – rycerza, bądź, które otrzymały je na zasadach adopcji, bądź przez nadanie przez władcę czy Sejm, tzw. Nobilitacji lub indygenatu. Obok herbów pojawiały się gmerki. Warstwy mieszczaństwa szczególnie te bogatsze nie posiadające szlachectwa powszechnie ich używały. Gmerki były używane także przez rodziny chłopskie m.in. na Pomorzu. Były stosowane w niektórych krajach o silnym stanie mieszczańskim, jak Niemcy, Włochy, Szwajcaria. Gmerki były tworzone na wzór herbów, zawierały tarcze, hełm i labry. Herby były powszechnie używane przez patrycjat po otrzymaniu szlachectwa w drodze nobilitacji.

Herb szlachecki – to charakterystyczny znak rodowy, który został ustalony według określonych reguł heraldycznych. Znak ten powinien być niepowtarzalnym dla danego rodu. Jednak w drodze nobilitacji i adopcji posługiwało się nim wiele rodów. Rodziny używające tego samego herbu nosiły miano herbownych.

Herbowni to staropolskie określenie rodu herbowego. Herbowni zwani inaczej klejnotni lub współherbowni to charakterystyczny dla polskiej heraldyki ród herbowny, to osoby i rodziny posługujące się tym samym herbem lub jego odmianą. Termin ten funkcjonuje tylko w heraldyce polskiej, a więc na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, gdzie wiele rodzin i rodów używało jednego herbu. Herbowni to często kilkaset rodzin będących gałęziami jednego rodu rycerskiego, a czasem wręcz nie spokrewnionych, a powiązanych jedynie

W Rzeczypospolitej herby miały swoje nazwy, czyli tzw. zawołanie. Natomiast poza Rzeczypospolitą herby określało się nazwiskiem rodziny lub osoby do której należy, lub opisywało się , czyli blazonowało.

Herby nazywane były nazwami rodów, które pierwotnie je nosiły, np. Poraj, Powała, Odrowąż, Wieniawa, Lis, Często były to nazwy utworzone od nazw obiektów występujących w herbie funkcjonujące paralelnie z nazwami o innej genezie, odnoszącymi sie do tego samego rodu i herbu, np. Kolumna, czyli Roch, Nałęcz, Topor, Orla, Hipocentaur.

Blazonowanie, czyli opis herbu, wykonane było zawsze zgodnie z zasadami heraldyki.

W Polskiej heraldyce zachowały się określenia ze staropolszczyzny i łaciny. Język blazonowania został utworzony przez heroldów, m.in. dla potrzeb zwięzłej i jasnej prezentacji herbów wstępujących w turnieje rycerskie rycerzy. Herb opisuje się od strony rycerza trzymającego tarczę. Tak więc prawa strona herbu znajduje się po naszej lewej stronie. Opis tarczy rozpoczyna się od góry i podąża w dół oraz od prawej ku lewej. Najpierw opisuje się pole, czyli tło.

Wyróżniamy kolory tarczy herbowej: złoty, srebrny, czarny, czerwony, gronostaj, błękitny, zielony, W polu tarczy herbowej godłem są figury zaszczytne, figury uszczerbione. Występują też: hełm rycerski, korona rangowa bądź zawój, klejnot, labry. oraz dodatkowe elementy herbu – trzymacze, postument, dewiza, ordery, płaszcz książęcy, symbole urzędów.

Stefan Żółtowski

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *