Ród Żółtowski to ród bardzo zasłużony dla Polski. Przez ponad 600 lat istnienia, od 1402 r. od Piotra Ogona z Żółtowa herbu Ogończyk, żyło wielu bohaterów, którzy walczyli w różnych bitwach, na różnych polach walki, przelewali krew w obronie Ojczyzny, jak też udzielali się w organizacjach politycznych i społecznych. Za swe zasługi w boju oraz za pracę społeczną Żółtowscy otrzymywali ordery, krzyże, medale. Oto niektórzy przedstawiciele rodu Żółtowskich i odznaczenia, które posiadali, wraz z ich charakterystyką. Oczywiście o wiele większa jest liczba przedstawicieli rodu Żółtowskich posiadających odznaczenia wojskowe niż ci wymienieni w artykule.
Order Wojenny Virtuti Militari, co z łaciny oznacza Męstwu wojskowemu – dzielności żołnierskiej. To najwyższe odznaczenie wojskowe za wybitne zasługi bojowe, które zostało ustanowione przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1792 roku. Odznaczenie miało na celu uczczenie zwycięstwa w bitwie pod Zieleńcami, w obronie Konstytucji 3 Maja. Dewiza orderu brzmi: Honor i Ojczyzna.
Po utworzeniu Królestwa Polskiego order nadawano uczestnikom kampanii 1812 r, 1813 i 1814 r. Oficer odznaczony tym medalem uzyskiwał szlachectwo. Po wybuchu powstania listopadowego order otrzymał nazwę Order Virtuti Militari. Po odzyskaniu niepodległości w 1918r. nadano mu nazwę Order Wojskowy Virtuti Militari. Początkowo order był noszony na wstążce czerwonej z dwoma wąskimi białymi paskami po bokach. W sierpniu 1792 roku odznaka otrzymała formę krzyża równoramiennego. Ma napis Honor i Ojczyzna. Na środku krzyża wszystkich klas znajduje się złocona okrągła tarcza z umieszczonym na niej orłem z białej emalii, z koroną ze złota oraz złote berło i jabłko. Na tarczy na rewersie jest napis: HONOR I OJCZYZNA, a poniżej data: 1792.
Według „Genealogii Rodu Żółtowskich” Michała Żółtowskiego z Łodzi Order Virtuti Militari w rodzie Żółtowskich otrzymali m.in.:
1) podporucznik 2 pułku Ułanów Wojsk Polskich, Kawaler Orderu Złotego Krzyża Virtuti Militari Stanisław Żółtowski ur. 28.04.1810 w Urbanowie,
2) porucznik rezerwy wojsk polskich, kawaler Orderu Virtuti Militari za 1920 r. Marceli Żółtowski ur. 18.06.1900 w Jarogniewicach, zginął 17.03.1940 w Katyniu,
3) oficer 2 pułku liniowego Ułanów 1831 r. kawaler Orderu Złotego Krzyża Virtuti Militari za 1831 r. Marceli Żółtowski ur. 14.03.1812 w Białczu,
4) ułan 17 pułku Ułanów w Lesznie, obrońca Warszawy, Alfred Żółtowski ur.1918 r. we Fryburgu, Kawaler Krzyża Virtuti Militari.
Krzyż Walecznych został ustanowiony 11 sierpnia 1920 roku, w celu nagrodzenia czynów męstwa i odwagi, wykazanych w boju w 1920 roku. Odznaczeniem nagradzani byli wojskowi w okresie wojny 1918-1920 za walki w Legionach Polskich, w korpusach i formacjach tworzonych w Rosji i Francji oraz za walki w powstaniach wielkopolskim, śląskich i za działalność w Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) na obszarach okupowanych. Na ramionach krzyża rozłożony jest napis NA POLU CHWAŁY 1920; WALECZNYM, na środku krzyża umieszczona jest tarcza pięciokątna z wizerunkiem orła. Z „Genealogii Rodu Żółtowskich” dowiadujemy się, że Krzyż Walecznych otrzymali:
1) kawaler Krzyża Walecznych – 1920 rok Franciszek Żółtowski ur. 31.05.1903 r. w Nekli,
2) odznaczony Krzyżem Walecznych z Powstania Wielkopolskiego i krzyżem Walecznych z gwiazdą z III Powstania Śląskiego, żołnierz AK Juliusz Żółtowski ur. 1903 w Piotrkowie, Powstaniec Wielkopolski 1918 r. Uczestnik Powstań Śląskich II i III, ranny na Górze Św. Anny,
3) odznaczony Krzyżem Walecznych, Ułan 17 pułku Ułanów Juliusz Żółtowski ur. 1916 – podchorąży AK, żołnierz Kedywu, w Powstaniu Warszawskim w Oddziale „Jelenia” i grupie „Kampinos”. Zginął w walkach z Niemcami pod Jaktorowem 29.09.1944 r.
Krzyż Zasługi to cywilne odznaczenie państwowe, nadawane za zasługi dla Państwa lub obywateli, które podzielone jest na trzy stopnie: Złoty Krzyż Zasługi, Srebrny Krzyż Zasługi, Brązowy Krzyż Zasługi. Odmianami Krzyża Zasługi są Krzyż Zasługi za Dzielność i Krzyż Zasługi z Mieczami. Krzyż Zasługi początkowo był najwyższym odznaczeniem dla osób cywilnych, które po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku wyróżniły się w pracy dla kraju i społeczeństwa. W „Genealogii Rodu Żółtowskich” znajdujemy przedstawicieli naszego rodu, którzy otrzymali Krzyż Zasługi. Są to (1) kawaler Złotego Krzyża Zasługi, Oficer Orderu „du Merita Agricole” Józef Żółtowski, ur. 25.04.1875 r. w Kocku, oraz (2) Kawaler Złotego Krzyża Zasługi Edward Żółtowski, ur. 18.07.1879 w Kocku.
Order Polonia Restituta to drugie najwyższe polskie państwowe odznaczenie cywilne
(po Orderze Orła Białego), nadawane za wybitne osiągnięcia na polu oświaty, nauki, kultury, sztuki, gospodarki, obronności kraju, działalności społecznej, służby państwowej oraz rozwijania dobrych stosunków z innymi krajami, ustanowione w 1921 r. Order noszony jest na czerwonej wstędze z białymi pasami po bokach, przez prawe ramię (w I klasie), na szyi (w II i III klasie) lub na lewej stronie piersi (IV i V klasa).
Z Genealogii Rodu Żółtowskich dowiadujemy się, że Order Polonia Restituta otrzymali:
1) oficer Orderu Polonia Restituta Jan hr. Żółtowski, ur.22.09.1871 w Drzewcach,
2) oficer Orderu Polonia Restituta Leon hr. Żółtowski, ur. 29.10.1877 w Niechanowie,
3) kawaler Orderu Polonia Restituta Adam Żółtowski , ur.4.12.1881r we Lwowie,
4) kawaler Orderu Polonia Restituta, uczestnik odsieczy Lwowa i kampanii 1920 r. Paweł hr. Cieszkowski – Żółtowski, ur. 24.12.1889 w Niechanowie,
5) kawaler Krzyża Komandorskiego Orde¬ru Odrodzenia Michał Żółtowski ur. 21.05. 1915, w Lozannie, w Szwajcarii.
Rycerski Order Świętego Grzegorza Wielkiego jest jednym z pięciu szlacheckich orderów papieskich, watykańskich przyznawanym za szczególne zasługi dla Kościoła, ustanowiony w 1831 roku przez papieża Grzegorza XVI. Kawalerowi orderu przysługuje prawo do noszenia specjalnego stroju, wstęgi, kapelusza i szpady. Order Świętego Grzegorza Wielkiego podzielony jest na cztery klasy: Krzyż Wielki Pierwszej Klasy,
Krzyż Komandorski z Gwiazdą, Krzyż Komandorski, Krzyż Kawalerski. Dewizą orderową jest „Dla Boga i dla władcy”. W „Genealogii (…)” czytamy, że Order Świętego Grzegorza otrzymał Komandor Orderu Papieskiego św. Grzegorza – Franciszek Żółtowski, ur. 3.10.1818, w Ujezdzie.
Oczywiście nie możemy zapomnieć o pięknej postaci, posiadającej liczne odznaczenia, Generale Królestwa Polskiego i generale francuskim Edwardzie Żółtowskim, ur. 18.03. 1775 r. w Mochowie. Odznaczony został Krzyżem kawalerskim Orderu Virtuti Militari III klasy w 1808 r. Odznaczony był krzyżem Kawalerskim i oficerskim Legii Honorowej IV i V klasy w 1813 r. Był Kawalerem Orderu Obojga Sycylii, Kawalerem Orderu Świętego Stanisława II klasy, Kawalerem Orderu Świętego Włodzimierza III klasy, odznaczony Znakiem Honorowym za 30 lat służby wojskowej.
STEFAN ŻÓŁTOWSKI
Opracowanie na podstawie danych encyklopedycznych oraz
„Genealogii Rodu Żółtowskich” Michała Żółtowskiego z Łodzi