„…Przodkom tej familii Ziemowit książę Mazowiecki pod rok 1402 niektóre grunta był puścił miedzy Płockiem a Sierpcem, kędy oni od imienia swego wieś założyli Żółtowo nazwaną z innemi siedmią, na co przywilej tegoż księcia w owym domu, chowają. Drugi tegoż Książęcia list maja, w którym konfirmował [zatwierdził – M.Ż.] przyjęcie ich do herbu tego od Kościeleckich w r. 1300…”
Tak rozpoczął opis rodziny heraldyk i jezuita Kasper Niesiecki (1743). Warto od razu zaznaczyć, że niemożliwa była owa „konfirmacja” na przełomie XIII/XIV w. Niesiecki wzorem mu współczesnych przeniósł tzw. adopcję herbową w czasy odleglejsze. Istotny też jest fakt, że Kościelec w XIII i XIV w. dziedziczyli rycerze z rodu Leszczyców, Ogonowie zaś pojawili się tam dopiero w wieku XV.
Najbardziej fantastyczną hipotezę wysunął dziewiętnastowieczny heraldyk Hipolit Stupnicki pisząc, że Żółtowscy mają się wywodzić w prostej linii od Książąt Mazowieckich (jest to w linii męskiej wykluczone).
Teodor Żychliński w Złotej Księdze Szlachty Polskiej, również z XIX w., wymienia następujące trzy pierwsze pokolenia rodziny: Jan Ogończyk z Żółtowa, mający występować w 1397 r. w Poznaniu (do tej pory nie natrafiono na żaden dokument związany z tą osoba), Wojciech Ogończyk z Kościelca 1436 r. (Żółtowscy nigdy nie pisali się z Kościelca – M. Ż.), Jan w 1469 r. wódz wojsk Ziemowita Mazowieckiego (ostatni z Ziemowitów zm. w 1462 r. – M. Ż.).
Żychliński opierał się zapewne na nieopublikowanych do dziś materiałach genealogicznych dziwiętnastowiecznego fałszerza heraldycznego Wojciecha Wielądka (obecnie w AGAD-zie). Jedyna różnica to zamiana pokoleń – Wojciech Ogończyk z Kościelca 1397 r., Jan Ogończyk 1425, 1430, 1435. Franciszek Ogończyk Żółtowski, autor Monografii, zaś podaje Tomasza na Żółtowie w 1390 r. i jego syna Świętosława w roku 1440. Trudno jest ocenić prawdziwość tych danych.
Za pierwszego pewnego protoplastę można dopiero uznać Piotra, zwanego Ogon z Żółtowa, występującego w 1427 r. (Metryka Księstwa Mazowieckiego). Imię oraz przezwisko wskazują na prawdopodobieństwo pochodzenia z możnowładczej gałęzi potężnego znaczeniem rodu Powałów-Ogonów, mającego swego protoplastę w znanym z Kroniki Galia Anonima piastunie i stolniku Bolesława Krzywoustego – Wojsławie. Warto wspomnieć, że przydomkiem Żółtowskich jest właśnie Wojsław.
Nazwa Ogon znana jest dopiero z jednego z dokumentów powstałego w kancelarii Konrada Mazowieckiego w 1241 r. (Petrus sine Cauda – czyli Piotr bez Ogona). Gałąź tą reprezentowali w XIV w. m. in. bracia Paweł Ogon, wojewoda łęczycki, zm. 1339 r. oraz Piotr, kasztelan dobrzyński 1350 r., zm. między 1364 a 1367 r., (najstarsza znana pieczęć z wizerunkiem herbu, właśnie owego Piotra jest obecnie przechowywana w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku).
Ponieważ użycie nazwy Ogon w XIV i na początku XV w. wskazywało wyraźnie na pochodzenie z tej właśnie gałęzi, to ewentualnego protoplastę Piotra z Żółtowa z 1427 r. można upatrywać w którymś z wymienionych wyżej braci Ogonowiców.
Pierwsi, którzy zaczęli się pisać – Żółtowscy to: Wojciech, który przeniósł się przed 1479 r. z Ziemi Płockiej do miasta Krakowa oraz Stanisław w 1480 r. Ten ostatni to zapewne Stanisław-Wojsław, występujący wraz z synem Stefanem i przykładający swą pieczęć na zjeździe rycerstwa w 1519 r. w Płocku.
Mimo szesnastowiecznych migracji do Wielkopolski, na Ziemię Dobrzyńska, do Małopolski czy późniejszych na Litwę oraz Wołyń, większość rodziny została na Mazowszu na swych siedmiu wioskach: Żółtowie, Gardzynach, Żabikach, Myszkach, Myszewie, Żukach, Zegadłach, zasilając z czasem grono drobnej szlachty. Tak więc z konieczności zaczęli Żółtowscy używać przydomków Gardzyna, Żuk, Myszka, Miśka, Żabik, Żaczek, Sumiczka, Redliczka, Mozdzen, Niechrost, Skarbek, Ponich, Paluch, Rosłan, nierzadko tocząc między sobą bratobójcze wojny.
Dziś bez wnikliwych badań, zwłaszcza gdy tradycja rodzinna nie jest przekazywana z pokolenia na pokolenie, trudno jest ustalić czas przybycia Żółtowskich w inne rejony Polski. Badania nad tym zagadnieniem trwają. Miejmy nadzieję, że uda się odnaleźć wspólne korzenie kilkutysięcznej rzeszy Żółtowskich mieszkających obecnie w Polsce i w świecie.
Michał Żółtowski z Łodzi
Dodaj komentarz