Szlachta i arystokracja zawsze była wrażliwa na piękno. Szczególne zamiłowanie mieli Sarmaci polscy do teatru i muzyki klasycznej. W związku z tym uwielbieniem wartości wzniosłych za czasów Polski szlacheckiej powstało wiele dzieł sztuki w dziedzinie malarstwa, literatury, i dzieł muzycznych. W XVI-XIX wieku na dworze królewskim i dworach magnackich istniały prywatne sceny teatralne, a nawet prywatne teatry. Powstawały też zespoły théâtre de société występujące w salonach Warszawy. W parkach pałacowych budowano teatry letnie, tzw. teatry zielone. Występowali w nich dworzanie, służba, uczniowie szkół prowadzonych przez magnata.
Największy rozkwit sztuki teatralnej nastąpił w czasach stanisławowskich. Prywatne teatry posiadali Radziwiłłowie, Czartoryscy, Opalińscy, Ogińscy, Leszczyńscy, Braniccy, Sułkowscy, Rzewuscy, Lubomirscy. W Nieświeżu na dworze księcia Michała Radziwiłła działał jeden z najbardziej znanych teatrów magnackich epoki baroku, czyli Teatr Nieświeski. W okresie Polski szlacheckiej istniały następujące teatry dworskie: teatr Radziwiłłów w Nieświeżu, w Słucku i w Białej, teatr hr. Wacława Rzewuskiego w Podhorcach, Jana hr. Branickiego w Białymstoku, Augusta ks. Sułkowskiego w Rydzynie, ks. Michała Ogińskiego w Słonimiu i Siedlcach, ks. Czartoryskich w Puławach i Sieniawie, ks. Aleksandra Sapiehy w Różanej i Dereczynie, Antoniego Jabłonowskiego w Racocie pod Kościanem , Jerzego Augusta Mniszcha w Dukli i Gajczynie, Ignacego Krasickiego w Lidzbarku Warmińskim, Izabeli z Czartoryskich ks. Lubomirskiej w Łańcucie. Teatrem królewskim był np. teatr na dworze króla Zygmunta III Wazy w Krakowie. Król sam chętnie bywał na przedstawieniach. Wystawiano głównie sztuki o tematyce mitologicznej. Natomiast warszawskimi teatrami de société były m.in. teatr Barbary z Duninów ks. Sanguszkowej, przedstawienia Marii z Ossolińskich hr. Potockiej, teatr Magdaleny z Lubomirskich ks. Sapieżyny, teatr Karoliny ks. Sanguszkowej, teatr króla Stanisława Augusta na Zamku, teatr dworski na terenie Łazienek, zespół amatorski u Michałowej ks. Lubomirskiej, zespół amatorski Karoliny z ks. Sapiehów Sołtykowej,
Od 1870 r. w domu przy ulicy Marszałkowskiej 153 na rogu Królewskiej prowadziła własny salon literacki znana w Warszawie z „czwartków literackich” polska poetka i powieściopisarka romantyzmu, improwizatorka o pseudonimie artystycznym Deotyma, czyli Jadwiga Łuszczewska, (ur. 1834 r.) córka Wacława Łuszczewskiego h. Korczak (1806 – 1867), radcy stanu i dyrektora wydziału Przemysłu i Kunsztów w Komisji Spraw Wewnętrznych Królestwa Polskiego.
Matką Deotymy była Magdalena z Żółtowskich herbu Ogończyk. Deotyma była wnuczką Edwarda Żółtowskiego, generała Królestwa Polskiego i generała Armii Napoleona I. Deotyma szybko zdobyła rozgłos i podziw jako improwizatorka poezji. Jadwiga wychowywana była w patriotycznej atmosferze, gdzie wiele uwagi poświęcano historii, szczególnie Polski i literaturze. Duży wpływ na jej wychowanie na pewno wywarła postać dziadka generała Edwarda Żółtowskiego, jego zasługi dla Polski, bohaterska postawa polskiego oficera, waleczne stoczone bitwy, którymi dowodził na różnych frontach Europy. Jednym z bywalców salonu artystyczno-literackiego Deotymy był margrabia Aleksander Wielopolski. Deotyma zaangażowała się także w działalność patriotyczną. Brała udział w manifestacjach patriotycznych, które odbywały się w Warszawie od 1860 r. Jadwiga Łuszczewska – Deotyma zmarła 23 września 1908 i została pochowana na warszawskich Powązkach (kw. 64, rząd 1). Jej nagrobek zdobi rzeźba „Anioł Zmartwychwstania” dłuta Daniela Zaleskiego. Wnuczka generała Edwarda Żółtowskiego – Deotyma była autorką wielu zbiorów wierszy, poematów, dramatów i powieści. Działalność twórczą rozpoczęła w 1852 r. od publicznych improwizacji. Napisała powieści historyczne dla młodzieży, np. „Panienka z okienka”, „Branki w jasyrze” oraz „Pamiętnik”. Pisała też powieści fantastyczno-naukowe, np. „Zwierciadlana zagadka”, oraz improwizacje i poezje: „Lech”, „Wanda”, „Sobieski pod Wiedniem”.
Pokrewną formą wielkiej sztuki, którą żyła szlachta, była opera. Największy rozkwit opery polskiej przypada na lata panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Najsławniejszą polską operą z muzyką Stanisława Moniuszki do libretta Włodzimierza Wolskiego jest „Halka”, która przedstawia hasła i ruchy społeczne, hasła wolnościowe, patriotyczne. Przykładem są opery i „Straszny dwór”, „Flis”, „Hrabina”.
Dodaj komentarz